سفرنامه مجله مسافرتی سفرنامه ، تجربه سفر و سفرنامه
اسم تربت جام رو به دوتارش شنیده بودیم. برای همین هم خیلی دوست داشتیم یه طوری مسیر سفرمون رو به اون سمت کج کنیم. از نیشابور که دراومدیم تصمیم گرفتیم بی‌خیال رفتن به مشهد بشیم و یه راست بریم تربت جام. اون موقعی که راه افتادیم اما نمی‌دونستیم که یه خونه‌ی گرم و پرمحبت و یه عالمه اتفاقات خوب منتظرمونه. وقتی وارد تربت جام می‌شی اولین چیزی که اسمش رو زیاد می‌بینی و می‌شنوی «مزار»ه!
مزار شیخ احمد جامی
از خدا که پنهون نیست از شما چه پنهون که من اصولن علاقه‌ای به دیدن مزار و مقبره و آرامگاه ندارم. وقتی تصمیم گرفتیم بریم مزار رو ببینیم هم اصلن انتظار نداشتم چیز جالبی در انتظارم باشه اما اشتباه می‌کردم. مزار شیخ احمد جامی جای خاصیه. شاید دلیلش این باشه که مزار به دست میراث فرهنگی اداره نمیشه و نتیجه‌ها و نوادگان خود شیخ جام متولی اونجا هستن. برای همینم مزار ورودی و بلیط نداره و هر وقت بخواید می‌تونید اونجا رو ببینید! البته به غیر از ظهر که متولی برای ناهار میره و شب‌ها که به خاطر امنیت درها بسته میشه.
شیخ احمد جام عارف قرن ۵ و ۶ هجری قمری بوده که تو نامق کاشمر به دنیا اومده و تو تربت جام عمرش رو داده به شما! به گفته‌ی متولی مزار یکی از کرامات شیخ (شبیه کتاب‌های ادبیات مدرسه شد!) این بوده که سواد نداشته اما سواد خدایی نصیبش میشه و ۱۴ کتاب داشته. ۵ تا از این کتاب‌ها تو دوران مغول ناپدید شده!
اگه شما هم مثل من تا اسم جامی اومد سریع به حافظه‌ی تاریخ ادبیات کنکورتون رجوع کردید و ذهنتون رفت سمت عبدالرحمن جامی، عارف قرن ۹ که هفت اورنگ یکی از آثارشه، خب گول خوردید دیگه! عبدالرحمن جامی پدرش مال اطراف اصفهان و روستایی به اسم محمودآباد جام بوده و برای همین هم به جامی معروف شده. هیچ نسبتی هم با شیخ احمد جامی نداشته!
متولی مزار در مورد نام‌گذاری تربت جام هم برامون توضیح داد. تربت که یعنی خاک اما این که چرا «جام» رو از خودشون بشنوید قشنگ‌تره:
یکی از قشنگ‌ترین تصویرهایی که از مزار تو ذهن آدم می‌مونه هم خود قبر احمد جام و درختیه که روش رشد کرده.
به گفته‌ی متولی مزار این درخت پسته رو کسی نکاشته و خودش روی مزار شیخ احمد جامی سبز شده. بعدش هم کسی بهش آب نداده و همین طوری بزرگ شده! قدمتش هم یه چیزی حدود ۸۰۰ ساله. علت بزرگی قبرش هم اینه که کلن شیخ جام لقبش ژنده‌پیل بوده چون هیکل بزرگ و پهلوونی داشته و بهش می‌گفتن شیر خدا! یه دلیل دیگه‌ش هم به گفته‌ی متولی مزار اینه که مردان بزرگ قبر بزرگی هم دارن.
حیاط مزار پره از قبر نوادگان شیخ احمد. کلن ۴۲ تا بچه داشته- ۳۹ پسر و ۳ دختر! چند تا از بچه‌هاش همین جا کنار خودش دفن شدن و کلی‌شون هم جاهای دیگه از ایران تا روم ایتالیا!
مزار چند تا اتاق و حیاط داره که هر کدوم پر از قصه‌س. متولی مزار یه طوری براتون همه رو تعریف می‌کنه که مثل خواب‌زده‌ها دنبالش می‌رید و سعی می‌کنید همه‌ی اطلاعات ورودی رو پردازش کنید تند تند!
از مزار بیشتر از این نمی‌گم تا خودتون برید و ببینید و بشنوید. بریم سراغ رقص و موسیقی خراسان؟
استاد محمد فاروق کیانی‌پور – رقص آیینی خراسان
استاد فاروق کیانی رو تو دنیا با دوتار و رقص آیینی خراسان می‌شناسن. گفتم تو دنیا؟ آره! پس چرا ما تا حالا اسم ایشون رو نشنیده بودیم؟ خب سؤال قشنگیه واقعن. ما هم تا حالا اسمشون رو نشنیده بودیم و به لطف میزبانمون آقای جریراحمدی رفتیم دیدن استاد.
ایشون مدال طلای مقام اول جهانی سال ۱۹۷۶ تو مونترال کانادا و مقام اول انفرادی و مقام دوم گروهی جهانی تو یونان ۱۹۹۸ رو دریافت کردن. ایشون همچنین تو مانهایم آلمان و فستیوال جاده ابریشم و فستیوال موسیقی خراسان در کشور هلند هم شرکت کردن و نماینده‌ی رقص محلی ایران و خراسان بودن.
اما واقعن هیچ‌وقت اون طور که باید قدرشون رو ندونستن. اتفاقن چند سال پیش مؤسسه‌ای ایجاد شده به اسم مؤسسه‌ی هنرمندان پیشکسوت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که قرار بوده از هنرمندان پیشکسوت تقدیر و حمایت بکنه. با این حال هم‌چنان به گفته‌ی استاد:
تنها حمایت و تکریمی که تابه‌حال از مسئولان و ارشاد دیده‌ام، دوتا بارک‌الله و یک آفرین بوده است.
اگه سنتون قد بده و نمایش شیخ صنعان رو که سال ۸۱ تو تالار رودکی تهران برگزار شده و یا تئاتر هفت‌خوان رستم به کارگردانی بهروز غریب‌پور رو که سال ۷۶ تو ورزشگاه آزادی اجرا شده دیده باشید احتمالن استاد کیانی رو یادتونه. من که خودم اون موقع بچه بودم نمی‌دونستم تئاتر چیه. اما بازم دلیل میشه که امروز این هنرمند بزرگ رو نشناسم؟!
خیلی جای تأسفه ولی هرچی تو اینترنت سرچ کردم نتونستم یه ویدیوی باکیفیت از هنرنمایی استاد پیدا کنم. برای همینم از پگاه که تو تربت حسابی با مهربونی و مهمون‌نوازیش ما رو شرمنده کرده بود خواستم یه ویدیو از رقص‌های آیینی تربت جام بهم بده تا هم خودم ببینم هم شما بتونید با این رقص‌ها یکم آشنا بشید.
این رقص‌های محلی که به اسم بازی یا آیین هم شناخته میشن به مناسبت‌های مختلف انجام می‌شده و می‌تونه بزمی،رزمی یا عرفانی باشه.
اول رقص حتن رو ببینید که توسط گروه کیان جام اجرا شده:
بعد هم چوب‌بازی رو ببینید که گروه یاران جام اجرا کردنش:
دوتارنوازی در تربت جام
استاد خیلی سعی کردن این رقص رو جا بندازن و نذارن فراموش بشه و در مورد دوتار هم همین رویکرد رو دارن، مخصوصن برای زن‌ها. این طور که ما فهمیدیم بعد از یه نسل که از این هنرهای قدیمی دور شدن دوباره برای نسل جدید داره این هنرها احیا میشه. استاد روی اینکه زن‌ها هم این هنرها رو یاد بگیرن خیلی تأکید دارن و با نظارت ایشون و همت شاگرداشون الان سه هزار دختر دارن تو تربت جام دوتار زدن رو یاد میگیرن.
ایشون آقای رضایی هستن که وقتی ما اونجا بودیم برای گرفتن یه مصاحبه از استاد اونجا بودن و لطف کردن برای ما دوتار زدن.
تو یه ساعتی که به استاد کیانی هم‌صحبت شدیم کلی شنیدیم و یاد گرفتیم و البته خندیدیم، بس که استاد خوش‌صحبت بودن! از خودشون بشنوید که چه بامزه موسیقی تربت جام رو توصیف کردن:
هدف استاد نگه داشتن موسیقی و آیین‌های محلیه و معتقدن که برای این کار باید با جامعه‌ی امروزی و علایق و خواسته‌های نسل جدید پیش رفت:
داشتم از ترویج موسیقی بین دخترهای نسل جدید تربت جام می‌گفتم، یادتونه؟ چرا راه دور بریم! شب که برگشتیم خونه‌ی خونواده‌ی هنرمند کمال‌احمدی تینا، پگاه و استاد گرامیشون آقای پیمان غمخوار لطف کردن و کلی برامون ساز زدن. ما رو می‌گی؟ دیگه قلبمون درد گرفته بود از این همه خوش‌بختی خوش‌آهنگ! من که فقط دوربین رو گذاشته بودم رو پام و خودم رفته بودم تو یه دنیای دیگه.
خودم که از دیدنشون سیر نمی‌شم. البته پگاه و تینا جفتشون یه مدت ساز نزده بودن برای همینم خودشون از خودشون راضی نبودن اما من که افتخار می‌کنم بهشون. هم به هنرشون و هم به اعتمادبنفسشون که بارها و بارها جاهای مختلف اجرا کردن.
تربت جام شاید شهر کوچیکی باشه اما حرف برای گفتن زیاد داره. برای ما که تبدیل شد به یکی از بهترین بخش‌های سفر! حالا اگه تصمیم گرفتید یه سر به تربت جام بزنید کی برید؟ این طور که میگن اگه ۱۲ ربیع‌الاول تربت باشید تو کل شهر مراسم جشن و رقص و موسیقیه و کلن تو اعیاد مذهبی دیدنی‌ها و شنیدنی‌های تربت جام بیشتر از همیشه‌س. اما اگه از من بپرسید هروقت گذرتون به خراسون افتاد حتمن تربت جام رو تو برنامه‌تون بگنجونید.
