سنت های جالب و کهن عید نوروز از کجا آمده اند؟

جشن نوروز یکی از قدیمی ترین و باشکوه ترین جشن هایست که همچنان در بین مردم ایران از اهمیت بالایی بر خوردار است. پیشینه نوروز به پیش از شکل گیری ایران و قبل از دوره مادها و هخامنشیان بر می گردد. از سه هزار سال پیش از میلاد در آسیای میانه و آسیای غربی دو جشن رواج داشته است، عید رستاخیز که در ابتدای فصل بهار بود و عید آفرینش که در ابتدای فصل پاییز جشن گرفته می شد. پس از گذشت سالها این دو عید با هم تلفیق شدند و درنهایت به نوروز تغییر نام داند و در روز اول فصل بهار جشن گرفته می شوند که همچنان پابرجاست و یکی از سنت های اصیل ایرانیان به حساب می آید. واژه نوروز همانطور که از نامش پیداست به معنی روز نو می باشد و به گفته ابوریحان بیرونی که نوشته هایش در زمینه نوروز از غنی ترین و معتبرترین آثار مکتوب است، «نوروز نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روزِ نو نام کردند که پیشانی سال نوست.»

از دیر باز رسم و رسوم های برای این جشن باستانی انجام می شد که همگی سرچشمه ای کهن دارند. ایرانیان باستان معتقد بودند که در این روز سرنوشت انسان و جهان در سال جدید، تعیین می شود. همچنین آنان بر این باور بودند که در این روز زرتشت گفتگویی پنهانی با خدا دارد و در آن نیکبختی ها در میان مردم زمین تقسیم می گردد، به همین علت آن را روز امید نیز می نامند.

مردم برای رفتن به پیشواز نوروز در اوایل ماه اسفند شروع به کاشتن سبزی و تمیز کردن خانه های خود می کردند تا با خانه هایی پاکیزه، سبزه های خرم، لباس های نو، چهره های شاد و خندان پذیرای نوروز باشند. اما چرا سبزی می کاشتند؟ این رسم نیز همانند دیگر آداب بسیار کهن است و بر طبق روایتی قدیمی، بیست و پنچ روز مانده به عید گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، نخود، کنجد، باقلا، ذرت و ماش را می کاشتند و با توجه به رویش آنها خوبی و بدی زراعت و محصول خود در سال آتی را پیش بینی می کردند.

یکی دیگر از مراسم قدیمی نوروز شکستن کوزه بود. ایرانیان باستان معتقد بودند، همانگونه که پوشاک در سال جدید می بایست نو باشند، ظرف و ظروف های قدیمی نیز پیش از نوروز می بایست نو شوند. از این رو به بالای پشت بام ها رفته و ظروف قدیمی، فرسوده و چرکین خود را از بام به پایین می انداختند و به جای آنها ظروف نو خریداری می کردند. با انجام این مراسم به بهداشت خانه کمک کرده و بیماری ها را در سال جدید از خانه های خود دور می نمودند.

همچنین ایرانیان معتقد بودند که در ایام نوروز ارواح درگذشتگانشان از آسمان به زمین و خانه هایشان باز می گردند. از این رو برای پذیرایی از آنان سفره ای رنگین می گستراندند و در آن انواع خوراکی ها و پوشاک را می گذاشتند. این کار باعث می شد که درگشتگان از پذیرایی، صفا و پاکیزگی بازماندگان آسوده خاطر شده و به آنان در سال جدید برکت دهند. این مراسم توجیهی برای پهن کردن سفره هفت سین بود. شاید بپرسید که چرا هفت سین؟ در زمان ساسانیان قاب های زیبای نقش دار و گرانبهایی از جنس کائولین و فلز از چین به ایران آورده می شد که ظروف چینی و به گویشی دیگر سینی نام گرفت. به این ترتیب ایرانیان برای تمایز ظروفی که از چین آورده می شد، به آنهایی که از فلز بود سینی و آنهایی که از جنس کائولین بود چینی می گفتند. به نظر می رسد که در آیین نوروزی از این ظروف زیبا برای چیدن سفره عید بهره می بردند و آن را هفت قاب یا هفت سینی می نامیدند که بعدها حرف ی حذف شد و هفت سین رواج یافت. البته امروزه هنوز در برخی از روستاها همان تلفظ هفت سینی را می گویند. عدد هفت نیز به منظور مقدس بودنش در نظر گرفته شده است.

سین هایی که در این سفره قرار می گیرند هر کدام نشان و نماد خاصی دارند.

سبزه به نشانه فرشته اریبهشت بوده و نماد آب های پاک می باشد که به منظور سرسبزی زندگی بر سر سفره قرار می گیرد.

سمنو نشانه فرشته شهریور است و نماد برکت می باشد.

سنجد نشانه فرشته خرداد است و نماد دلبستگی، عشق و محبت می باشد.

سیر نشانه اهورامزداست و نماد مبارزه با زشتی و پلیدی می باشد. همچنین به روایتی نماد شفا و سلامتیست.

سیب نشانه فرشته سپندارمزد (فرشته زن) است و نماد بارداری و پرستاری و به روایتی نماد زیبایی و تن درستی می باشد.

سماق نشانه فرشته بهمن و نماد باران است. همچنین نماد عشق، صبر و بردباری نیز می باشد.

سرکه نشانه فرشته امرداد و نماد جاودانگی و صبر است. همچنین به بیانی نماد پذیرش ناملایمات، رضا و تسلیم نیز می باشد.

همچنین امروزه مردم سین های دیگری را نیز بر سر سفره قرار می دهند که نادرست هستند ولی قرار دادن آنها به منظور تزئین بلامانع است. برای مثال می توان به سکه اشاره کرد که مردم به اشتباه برای نماد رزق و روزی بر سر سفره می گذارند ولی از آنجاییکه سکه یک کلمه عربی است و ریشه فارسی آن چکه می باشد و از طرفی ریشه گیاهی ندارد، گذاشتن آن به عنوان یک سین صحیح نیست.

یکی دیگر از مراسمی که در نوروز بسیار مشهور و معتبر بود، مراسم آب پاشی است. این مراسم به اینگونه بود که به منظور شست و شو و غسل مردم در هنگام سپیده دم روز عید خود را می شستند.

هدایای نوروزی نیز یکی دیگر از رسومیست که همچنان در بین مردم رواج دارد. در زمان باستان هر یک از مردم اعم از اشراف و عوام، با توجه به استطاعتشان هدایایی را به دربار اعطا می کردند. همچنین مردم به یکدیگر شیرینی هدیه می دادند که در زمان ساسانیان همگانی بود. در نوروز قبل از زبان گشودن شکر می خوردند و بر خود روغن می مالیدند تا در سال جدید از انواع بلاها در امان باشند.

جالب است بدانید که به غیر از ایرانیان مردم پاکستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، قرقیزستان، ازبکستان، افغانستان، قزاقستان و تانزانیا نیز این عید را جشن می گیرند.