آیا سیزده به در روز نحسی است؟

درباره فلسفه و تاریخچه سیزده به در اعتقادات متضادی وجود دارد که برخی مبنی بر خوش یمنی و برخی دیگر حاکی از نحسی این روز است. در اصل سیزده به در روز سیزدهم ماه فروردین است و از جشن های عید نوروز به حساب می آید. اما به طور کلی، در میان جشن های ایرانی کمی مبهم می باشد چراکه مبنا و اساسِ دیگر جشن های موجود در فرهنگ ایرانی را ندارد. همچنین در کتاب های تاریخی اشاره مستقیمی به وجود چنین مراسمی نشده و تنها در منابع کهن اشاره هایی به روز سیزدهم فروردین شده است.

امروزه مردم بر این باورند که روز سیزدم ماه فروردین روزی نحس و بدیمن است، اما هیچ سندی وجود ندارد که نشان دهد مردم ایرانی نسل های پیشین، این روز را نحس می پنداشتند، بلکه تاریخ نگاران و پژوهشگران سیزده نوروز را روزی فرخنده و بسیار نیکو ثبت کرده اند. برای نمونه در آثارالباقیه ابوریحان بیرونی جدولی برای سعد (نیک و فرخنده) و نحس بودن روزها وجود دارد که در آن برای روز سیزدهم نوروز واژه سعد درج شده است. در یکی دو سده اخیر به علت بدشگون و نحس شمردن عدد سیزده در برخی دین ها و فرهنگ ها، این باور بی پایه و اساس را به سیزده به در نسبت داده اند. برخی از پژوهشگران بر این باورند که اعتقاد مردم به نحسی عدد سیزده به علت پیوند و همسایگی با جهان مسیحیت می باشد که ابتدا به زرتشتیان و پس از آنان به مسلمانان سرایت کرده. همچنین گروهی از افراد و بیشتر یهودی ستیزان ایرانی معتقدند که سیزده به در نشات گرفته از جشن یهودی پوریم است. این افراد معتقدند که سیزده به در منشا گرفته از کتاب استر می باشد که بر اساس داستان آن ۷۵۰ هزار نفر از ایرانیان در ۱۳ آدار توسط یهودیان کشته شده اند. بسیاری از منتقدان بر این باورند، این کتاب که نویسنده اش نیز مشخص نیست، جنبه تاریخی نداشته، شخصیت های موجود در آن وجود خارجی ندارند و از همه مهمتر تاریخ وقوعش حدوداً یک ماه پیش از سیزدهم فروردین و در زمستان می باشد. همچنین عید پوریم قبل از نوشته شدن این کتاب جشن گرفته می شده و به عقیده پژهشگران کتاب استر تنها توجیهی برای برپایی این جشن است.

برخی دیگر بر این باورند که ایرانیان باستان پس از دوازده روز جشن و شادی به مناسبت آغاز سال نو که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم را که روزی نیک و فرخنده می باشد به دشت و صحرا می رفتند و به شادی می پرداختند و این دوره دوازده روزه نوروز را به طور رسمی به پایان می رساندند.

در گاهشماری ایرانی، هر روز از ماه، نامی ویژه دارد که به عنوان مثال می توان به روز نخست هر ماه، اورمزد روز اشاره کرد. روز سیزدهم هر ماه نیز تیر روز نام دارد که متعلق به خدای تیر است. تیر در زبان اوستایی تیشتَریَه نامیده می شود و هم نام تیشتَر، ایزد باران می باشد. با این تفاسیر می توان گفت که تیر در نزد ایرانیان باستان نماد رحمت الهی بوده است. به این ترتیب سیزده به در که در تقویم ایرانیان جزو تعطیلات رسمیست و به روز طبیعت نامگذاری شده، از سنت ایرانیان باستان به مناسبت پیروزی خدای باران بر دیو خشکسالی، اَپوش می باشد. به این دلیل از زمان پیشینیان قبل از آشو زرتشت مردم برای پیروزی خدای باران به صحرا و کنار جویبار می رفتند، به شادی و پایکوبی پرداخته و از خداوند آرزوی بارش باران و داشتن سالی پر برکت را می کردند.

واژه «سیزده به در» در میان مردم به اشتباه به معنای به در کردن و راندن نحسی سیزده است، اما هنگامی که به معنای واژه ها نگاه کنیم، برداشت دیگری نیز می توان از آن داشت. واژه «در» با توجه به علامه دهخدا می تواند جایگزینی برای دره و دشت باشد. همچنین یکی دیگر از معانی واژه «به» طرف و سوی است. پس با نگاهی اجمالی می توان واژه «سیزده به در» را به سیزدهم به سوی دشت رفتن و به زبانی ساده تر به دامان طبیعت رفتن تعبیر کرد.

از آیین هایی که در روز سیزده به در اجرا می شود می توان به گره زدن سبزه اشاره کرد، که یکی از مهمترین و پرطرفدارترین آیین این مراسم بوده و امروزه نیز همچنان اجرا می شود. این رسم که بیشتر در میان جوانان رایج است به معنای گره زدن زندگی با طبیعت می باشد تا همیشه سبز و شاداب باقی بمانیم. سبزه گره زدن نیز همانند دیگر مراسم فلسفه ای دارد. بر طبق روایات و افسانه آفرینش در ایران، نخستین بشر و نخستین شاه کیومرث بوده است. حتی در اوستا نیز چندین بار از او سخن به میان آمده و وی را نخستین بشر و نخستین شاه خوانده. مشیه و مشیانه که دختر و پسر دوقلوی کیومرث بودند، در روز سیزدهم فروردین برای اولین بار در جهان با هم ازدواج نمودند و برای ثبت این ازدواج دو شاخه مورد را به هم گره زدند. این شد که ایرانیان باستان به خصوص دختران و پسران دم بخت این مراسم را انجام می دادند. امروزه نیز دختران و پسران برای یافتن همسر و ازدواج کردن نیت کرده و سبزه گره می زنند. از دیگر آیین مخصوص این روز خوردن آش رشته، خوردن کاهو و سکنجبین و سپردن سبزه به رود می باشد. در مناطق کردنشین هم در پایان روز سیزدهم ۱۳ عدد سنگ را به پشت سر پرت کرده و آرزو می کنند بلایا و نحسی ها از او دور شود و با پرتاب هر سنگ یک آرزوی نیک نیز می کند.

منبع توریستگاه