خانه زینت الملک یا زینت الملوک یکی از آثار به جای مانده از دوره قاجار است که ساخت آن در حدود سال ۱۲۹۰ ه. ق توسط علی محمد خان قوام الملک دوم آغاز و در سال ۱۳۰۲ ه. ق به اتمام رسیده است.

در ضلع غربی نارنجستان قوام، عمارتی زیبا قرار دارد که به دلیل سکونت خانم زینت الملک قوامی، دختر قوام الملک چهارم، به این نام معروف است. این عمارت که به فاصلهٔ یک کوچه با خانه قوام قرار دارد و به وسیلهٔ یک راه زیرزمینی با آن در ارتباط است، در حقیقت اندرونی خانهٔ قوام و محل رفت و آمد محارم بود.

خانم زینت الملک قوامی که بود

خانم زینت الملک قوامی، دختر حبیب الله خان، قوام الملک چهارم و خواهر ابراهیم خان‏قوام، قوام الملک پنجم و شوهرش فروغ‏الملک بوده است.خاندان قوام الملک از نسل حاج ابراهیم خان کلانتر، اعتمادالدوله شیرازی هستند که در دوره های مختلف به عنوان والی و کلانتر در شیراز و فارس حکومت می‏کرده اند. خانم زینت الملک زنی مؤمن و خیر بوده و در دهه های محرم مراسم عزاداری و سفره های خیریه در منزلش برپا بوده. آورده اند که وی بن و کوپن هایی جهت مستمندین آماده نموده که برای تهیه اقلامی نظیر برنج، گوشت، قند، شکر و … بوده است.

معرفی بنا

بنا از آثار دوره قاجاراست. ساخت بنا در سال ۱۲۹۰ هـ.ق به وسیلهٔ علی محمدخان قوام الملک دوّم آغاز شد و در سال ۱۳۰۷ هـ.ق به وسیلهٔ محمدرضاخان قوام الملک سوّم به پایان رسید.در ورودی خانه زینت الملک معرق کاری شده است و با عبور از هشتی، یک راهرو با زاویه شمال شرقی به حیاط راه می یابد. در حیاط علاوه بر ازاره های سنگی حجاری شده و مشبک، دو باغچه زیبا و حوض بزرگ و کوچک مشاهده می شود. کاشی کاری هفت رنگ هلالی که در پیشانی ساختمان جا گرفته از زیبایی خاص برخوردار است و تصاویر خورشید، دو فرشته، دو شیر شمشیر به دست همراه با آیه نصرمن الله و فتح قریب به چشم می خورد.

به جز ایوان بدون سقف در شرق حیاط، در اطراف حیاط ۲۰ اتاق وجود دارد که به یکدیگر راه دارند. ساختمان غربی بنا دارای تالار شاه نشین آینه کاری و گچ بری با تصاویر اروپایی .است.این ساختمان در سه ضلع دارای زیرزمین بسیار وسیع و گسترده ای است که امروزه از آن به عنوان نگارخانه استفاده می شود .در این موزه تمامی شخصیتهای برجستهٔ شیراز به صورت مجسمه برای بازدید مردم در آمده اند.

فضای داخلی خانه زینت الملک

خانه زینت الملک بیش از بیست اتاق مزین به گچبری، نقاشی و آیینه کاری های بسیار نفیس وچشمگیر است. این اتاق ها در طبقه اول به یکدیگر راه دارند یعنی برای وارد شدن از اتاق های شمالی به جنوبی نیازی به رفتن به حیاط نیست.

در کنار تزیینات دیوارها، سقف چوبی اتاق ها با طرح و نقش پرندگان، جانوران و گل و بته، فضایی دیدنی به وجود آورده است. پنجره هایی ارسی با شیشه های رنگی، هنگام تابش نور خورشید، انعکاسی زیبا بر روی دیوارها و زمین می آفریند که بسیاز زیباست. در ضلع غربی بنا، تالار اصلی با دیواره هایی آینه کاری و نقاشی شده قرار دارد.

بخش هایی از تالار اصلی و برخی از اتاق ها نقاشی هایی دیده می شود که هنرمند آثار، آن ها را با تلفیق هنر ایرانی و اروپایی به تصویر درآورده، در این نگاره ها زنان و کودکان نقش شده اند. اگرچه تلفیق هنر ایرانی و اروپایی در معماری و نگاره های این خانه به چشم می آید اما سبک ایرانی آن به خوبی حفظ شده است.

این خانه تنها منزلی در شیراز است که زیرزمینش سرتاسر بنا را فراگرفته است. این قسمت از خانه زینت الملک که در گذشته محلی برای نگهداری خوراکی و لوازم دیگر بوده و در زمان حیات بانو زینت الملک جایگاهی برای کمک به نیازمندان و تهی دستان و امور خیریه مخصوص بانوان بوده، دارای آجرکاری های بسیار زیبا و دیدنی است.

کاربری امروزی خانه زینت الملک

در سال های ابتدایی جنگ تحمیلی این خانه مدتی محل نگهداری جنگ زده های خوزستانی بوده است.

بنیاد فارس شناسی در سال ۱۳۷۳شمسی با همکاری میراث فرهنگی به بهسازی و مرمت این خانه تاریخی پرداخت و در سال بعد زیرزمین آن به نگارخانه ای برای نمایش آثار هنرمندان شیرازی و ایرانی تبدیل شد. سپس با همکاری سازمان ایرانگردی و جهانگردی پارس و بنیاد فارس شناسی از سال ۱۳۸۲شمسی به موزه گنجینه فارس تبدیل شد.

در این موزه مفاخر تندیس ها و ماکت هایی از بزرگان و نام آوران شیراز از دوران باستان تا عصر حاضر است که گردشگران از نزدیک با آن ها آشنا می شوند.

موزه زینت المک شبیه موزه مادام توسو در شهر لندن است.

مجسمه های مومی شخصیت های برجسته شیراز از جمله مجسمه خانم صاحب خانه، کریم خان زند، شهید دوران، آیت ا… میرزای شیرازی، نصیرالملک، سعدی، شاپور اول، باربد و …. از تمام اعصار در زیرزمین این خانه گرد هم آمده اند.

از جالبترین بخش های موزه این خانه مجسمه منصور حلاج پایی دار صدای ناشنیده اناالحق وی و جای خلی حافظ به دلیل اعتقاد خاص مردم شیراز به لسان الغیب است.
موزه مجسمه های مومی خانه زینت الملک دست کمی از موزه مادام توسوو ندارد با این تفاوت که به دلیل تخریب مجسمه ها در سال های اولیه دیگر اجازه لمس و عکاسی از نزدیک وجود ندارد.

این اثر در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۹۳۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع سایت ایرانگردی