در کوچه های فهرج

 دی ۹۲- آخرین بخش سفر – فهرج یزد

فکر کردم حالا که شاید یک مدتی نتوانم به سفر بروم بهتر این است که سفرنامه های نصفه و نیمه یا ننوشته ام را در این وبلاگ کامل کنم.پس برای شروع سراغ آخرین بخش سفرنامه کاشان-مهریز-سریزد و فهرج میروم.سفرنامه ای که بخش زیبای فهرج یزد آن ناتمام مانده بود.بسم الله….

کجا بودیم؟آهان یادم آمد سفری بود به با نازنین-علیرضا-سمیه-بهرام وعلی به سرزمینهای کویری اطراف یزد و آخرین روز و لحظات سفر رسیده بودیم به شهر کویری فهرج.میخواستیم مسجد قدیمیش را ببینیم که آرزوی سالهای سال ما بود و تنها شنیده بودیم مسجد فهرج یزد بعد از مسجد تاریخانه دومین  مسجد قدیمی ایران زمین است.

اینجا فهرج است.شهری که یک روز سرد زمستانی وقتی ابرهای ضخیم بارانی آسمان را پوشانده به آن وارد میشویم.هیچ کس انگار نیست.دورمارا سکوت گرفته گاهی پرهیب چادر زنی از کوچه ای باریک میگذرد و صدای کلاغها که بالای سرما پرواز میکنند.کوچه ها یخ زده اما پاکیزه اند و دیوارهایی کاهگلی و مرمت شده حس خوبی از گذشته ای باشکوه را زنده میکنند و در این میان گنبد آجری ساده و بی ریای این مسجد قدیمی نشانی از حضور خدا است.پا به مسجد فهرج میگذاریم.

آنچه در همان ابتدا ما را متوجه خود میکند سادگی هزار ساله این مسجد قدیمی است که به گفته متولی آن در نیمه اول قرن اول هجری ساخته شده و طبق باور برخی باستان شناسان از مسجد تاریخانه دامغان نیز قدیمی تر است.شاید وجه تمایز آن با تاریخانه این باشد که از ابتدا به منظور مسجد ساخته شد و نه روی آتشکده ای ساسانی. طاقهای ضربی آجری، ستونها و گچ بریهای بسیار اندک و کویری ما را به حال و هوای معماری ساسانی میکشاند.اینجا حال و هوای عجیبی از روحی اساطیری در فضای آن جاری است.خصوصا اینکه جز ما کسی در آن نیست و انگار مسجد پیر با دیوارهای هزار و چهارصد ساله اش ما را به اشراق میکشاند.حیف که زیلویی پهن نیست تا دو رکعت عاشقی کنیم در اینجا…

از در مسجد بیرون میاییم تا چرخی کوتاه در کوچه های کویری روستا بزنیم.فهرج یکی از دهستانهای یزد و در فاصله ۳۰ کیلومتری شرق آن سرراه جاده بافق-یزد قرار دارد.قصه تاریخی آن اما برمیگردد به حمله سپاه اسلام به رهبری عمر و فرار یزدگرد سوم به سوی مرزهای شرقی ایران.

سپاه اسلام موقعی که در تعقیب یزدگرد سوم است به دو گروه تقسیم میشود تا هر کدام به طور جداگانه به دنبال پادشاه شکست خرده ایران بگردند. در این بین گروهی در بیابان‌های ایران گم شده و از روستای فهرج سر درمیاورند.آنها مردم فهرج را دعوت به پذیرش اسلام میکنند یا پرداخت خراج اما…

فهرج اما مردمانی زرتشتی دارد که به راحتی زیر بار تغییر دین اجدادی خود نمیروند.پس دو روز مهلت میخواهند به بهانه به شور نشستن.در این دوروز مردم فهرج با همبستگی یهودیان خویدک سپاهی تشکیل داده و به قلب سپاه مسلمانان  شبیخون میزنند.سپاه اسلام تارو مار میگردد و مردم زرتشتی فهرج بر دین خود استوار…

اما سرنوشت سرانجام یک قرن بعد آنها را به قبول اسلام دعوت کرده و مسجد تاریخی فهرج در این تاریخکده هزاران ساله ساخته میشود.

اینجا اصلا خود تاریخ است بسکه هویت دارد و اصالت.به هر سمت آن که نگاه میکنید معماری درون گرای کویری با رنگ قهوه ای و خاکستری، دیوارهای آجری و کاهگلی، دالانهای باریک و کوچه های قهر و آشتی، ساباط های پیوسته و پیرنشینهای سنگی ، آرامش حضور سادگی کویر را نشان میدهد.

توی یکی از کوچه ها، روی دیوار خواندیم:کوچه اخوان ثالث!!!! اخوان ثالث را تا جاییکه میشناسم اهل خراسان بوده و این تعجبم را برانگیخت.پرس و جویی کردم.یکی از پیرهای محل که دم دکان بقالی خود نشسته بود گفت:جوان!!!! پدر اخوان اهل فهرج بوده است.او از اینجا به خراسان رفته ازدواج میکند و شاعر زاده میشود.یادت نرود اخوان خونش کویری است…

شاعری چنان با ذوق و چنان سخت چون کویر بیراه نخواهد بود که از این کوچه های خاکی و صمیمی ریشه گرفته باشد.

بازار تعطیل است ظهر جمعه ای چه توقعی میتوان داشت؟دکانها کرکره های قدیمی را پایین داده اند و قفلهایی زنگ زده و گاه کلونهای قدیمی چفت درها شده اند.برای خودمان حال میکنیم.دور خود میچرخیم میخندیم سر به سر هم میگذاریم و در آرامش این ظهر جمعه زمستانی همه تنشها و خستگیها را بیرون میدهیم.

جالب اینجاست که خانه های مردم فهرج نیز همین ساختمانهای قدیم است.در خانه ای که فکر میکنیم حیاطی تاریخی باشد گشوده شده و پسرک شوخ و شنگی با دوچرخه بیرون میاید.کمی بعد مادر پسرک سوار بر ماشین در حال رانندگی از کوچه های باریک به حیاط میرود و ما حال میکنیم دست به فرمان بانوی فهرجی را که این طور آیینه مماس بر دیوار از لابلای دالانهای بازار عبور میکند.

یکی از خانه ها سقاخانه است.حیف که درش بسته است و هیچ کس ما را به درون راه نمیدهد.دلم میخواهد شمعی در سقاخانه روشن کنم حال خوشی دارم…

و اما حمام بسیار قدیمی فهرج که چندین قرن تاریخ دارد و درش باز است و البته خراب شده است شاید یه روزی کسی دستی به سرو گوشش بکشد.

یکی دیگر از بناهای قدیمی شهر مسجد علاقه وندی است ساختمانی آجری و چهارگوش با گنبدی کوتاه و آجری که نشانه ها حاکی از آن است که این مسجد هم به صدر اسلام تعلق دارد.به فکر فرو میبردم چطور مردمی که آنچنان در مقابل حمله اعراب ایستادگی کردند این چنین در اسلام استحاله یافنتد تا جاییکه امروز مقبره همان شهدای سپاه اسلام جایی مورد اکرام مردم قرار دارد.تاریخ بالا و بلندی زیاد به خود میبیند و قصه مسلمان شدن مردم ایران زمین بخش پر فراز و نشیب تاریخ این سرزمین است.

حسینیه شهر نیز از جمله بناهای کهن فهرج محسوب میشود که ثبت میراث فرهنگی است.کلا انگار کل شهر ثبت میراث فرهنگی است از بس تاریخ دارد و بناهای قدیمی. جلوی در حسینیه چندین صدساله نخل چوبی نشان از مراسم عاشورای این روستا دارد.نخل نیز یکی از عناصر ثابت مراسم عاشورایی کویر است.مراسمی آیینی که یادگار از هزاره های پیشین قبل اسلام دارد.از آیین سیاووش و خون جوان ناکام،از تابوت گهواره ای و کفن نخلین و چه خوب است که مردمان سرزمین ما این طور در گذر تاریخ پوست میندازند و از سویی به سویی دیگر میچرخند و در کمال زیرکی آیین باستانی خود را در شمایلی جدید حفظ و ثبت میکنند.

و آخر قصه آخر سفر ما.در پناه خدا…

منبع : وبلاگ بیا تا برویم