قلعه قمچقای (دره شاهان) در نزدیکی روستایی قمچقای و روی یکی از کوه های بلند منطقه قرار دارد. این دژ مربوط به هزاره سوم و ۱ قبل از میلاد است.

روستای قمچقای در ۴۵ کیلومتری شمال بیجار در استان کردستان و در کنار رود قمچقای واقع شده است مردم قمچقای و دیگر روستاهای اطراف با زبان ترکی آذربایجان تکلم می کنند.

موقعیت و تاریخ قلعه

قلعه قمچقای در فاصله ۶۰ کیلومتری شمال بیجار و یک کیلومتری شمال روستای قمچقای و داخل منطقه حفاظت شده بیجار قرار دارد. به نظر کارشناسان قلعه تاریخی قمچقای بیجار دارای کتیبه ای با نقش هیروگلیف و به خط هراتیک می باشد و جزو قدیمی ترین کتیبه های نییمه تصویری ایران قلمداد گردیده و کتیبه آن با خط سومریان قابل مقایسه است.

ارتفاع دیواره های این قلعه به ۲۰۰ متر می رسد و تنها راه ارتباطی قلعه با خارج، گذرگاه باریکی می باشد که ساخته و پرداخته دست صاحب هنری است که یک نفر به دشواری می تواند از آن عبور کند.

وسعت قلعه بالغ بر ۵۰۰۰ متر مربع با مخازن متعدد آب است که در سنگ کنده شده و پناهگاه زیرزمینی آن با عمق ۴۱ پله به صورت تونلی از سنگ کنده شده و به زیر قلعه هدایت می شود.

از قلعه بزرگ قمچقای در عصر پارت ها و ساسانیان نیز استفاده شده که هم زمان با محاصره آتشکده آذرگشسب در تخت سلیمان (۱۰۰ کیلومتری شمال همین قلعه) به وسیله هراکیلوس امپراتور روم، موجبات تخریب آن فراهم شده است. این قلعه از نظر قدمت بسیار حائز اهمیت است و در برهه های گوناگون مورد استفاده اقوام مختلفی واقع شده است.بنابراین قلعه و دژ قمچقای یکی از قلعه های با ارزش و تاریخی شناخته شده ایران می باشد. بعضی احتمال می دهند که جام مارلینگ در آنجا مدفون است.

قلعه تاریخی قمچقای بیجار در چهل و پنج کیلومتری شهر بیجار و روی یکی از کوه های بلند منطقه قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این قلعه به دو دلیل از عظمت خاص برخوردار است، نخست آن که از یک سو به دره ای مشرف است که در قدیم به دره شاهان شهرت داشت و تیغه های بلند و هولناک این کوه با پرتگاه های مخوف و بلند، بالا رفتن از آن و رسیدن به دژ را بسیار دشوار می کند. از سوی دیگر، از جنوب غربی، جنوب شرقی و شرق نیز به پرتگاهی دیگر مشرف است. از این رو، ایجاد استحکامات برای این قلعه لازم نبود، اما در سمت شمال که پشته از ارتفاع کمتری برخوردار است، بقایای دیواری عریض و محکم از سنگ لاشه با ملات و برجهای نیمه استوانه موجود است. دروازه قلعه در این سمت قرار دارد، بقایای این حصار یادآور دیوارهای تخت سلیمان است و احتمالا به دوره ساسانی تعلق دارد. در پای پشته سنگی، حصارهای دیگری از قرون وسطی، عمود بر بستر رودخانه کشیده شده است، استحکام قلعه و نشانه های ساختاری بنا از جمله پی های خانه هایی که مشهود است نیز این گمان را تقویت می کند که این قلعه ساسانی باشد.

آب انبار و راهرویی که آن را هم در دل کوه حفر کرده اند، نشانه های دیگری از اهمیت ویژه این قلعه و آب انبار آن است.

سنگهای تراش خورده «قم چقای» دارای مشخصاتی نیست که بر مبنای آن بتوان زمان ساخت بنای قلعه را به دقت تعیین کرد، با این حال به احتمال قوی می توان آن را متعلق به دوره های پیش از میلاد مسیح، مثلا دوره مانایی و ماد دانست که تا دوره های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده بود.

منابع ذخیره آب که توسط تونل پله داری به پایین راه می یابد، تا حدودی به آب انباری که در زندان سلیمان وجود دارد شبیه است و نشانه دیگری از قدمت قلعه تا دوره مانایی است.

بر اساس بررسی های بعمل آمده توسط کارشناسانی چون دکتر رضا مرادی غیاث آبادی و دکتر محمود کردوانی، مشخص شده است که بنای اولیه این قلعه باشکوه به سده های ۲۱ تا ۲۵ قبل از میلا باز می گردد به این معنا که بیش از ۴۰۰۰ سال قدمت دارد. گواه این امر وجود کتیبه ای در نزدیکی این قلعه است که به خطی نیمه تصویری (هیراتیک) نوشته شده است، و با توجه به این امر که اولین واضعان خط سومریان بوده اند، تصور می شود که قلعه و کتیبه قمچقای در اصل متعلق به سومریان بوده است.

این اثر در تاریخ ۴ آبان ۱۳۶۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۲۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع : سایت ایرانگردی