بررسی قابلیتهای ژئوتوریسمی شهر بابک در راستای تبدیل به ژئوپارک
(این مقاله در اولین همایش میراث زمین شناختی ایران توسط اینجانب ارائه شده است.)
چکیده :
بررسی، مطالعه و معرفی قابلیتها و پتانسیلهای مناطق با توان ژئوتوریسمی بالا از اهداف جامعه زمینشناسی و گردشگری بایستی به شمار آید. تعداد ژئوپارک در ایران با توجه به وسعت آن، سالهاست که از عدد یک بیشتر نشده است که آن هم در معرض خطر است. مناطق فراوانی در ایران همانند ژئوپارک قشم وجود دارد که تاکنون به صورت ژئوسایت بر روی آن تحقیق و پژوهش صورت پذیرفته است. از مناطقی که میتوان در آن قابلیتهای ژئوپارک را مشاهده نمود شهربابک میباشد که با دارا بودن ژئوسایتهایی چون غار ایوب، روستای میمند، معادن مس میدوک و چاه فیروزه و سرچشمه، کفه نمک خیرآباد و کویر مروست توان بالایی را در خود گنجانده است که حداکثر فاصله آنها از شهربابک ۱۱۰ کیلومتر میباشد. همچنین وجود عمارت موسیخانی، آرامستان کهتوکرها، استودان کهتوکرها و برخی از مکانهای فرهنگی-تاریخی دیگر باعث غنای بیشتر برای ثبت این منطقه به عنوان ژئوپارک خواهد شد.
◊◊◊◊◊◊◊
مقدمه :
در تعریف ژئوتوریسم، جملات مختلفی ذکر شده است که اولین آن را هوز با مضمون« ارائه امکانات خدماتی و تفسیری به منظور قادر ساختن گردشگران به کسب دانش و درک زمین شناسی، جدا از تماشای زیبایی های محض یک سایت» عنوان نمود.(هوز، ۱۹۹۶). همچنین ژئوتوریسم به زبان ساده عبارت است از : مسافرت به قصد تجربه، یادگیری، حفظ و لذت بردن از تنوع زمین شناختی اطرافمان(مک کیور و همکاران، ۲۰۰۶). در تعریف دیگر آمده است که : ژئوتوریسم به گردشگری مبتنی بر اشکال و فرایندهای زمین شناختی در چشم انداز طبیعی بیجان مربوط میشود.(داولینگ و نیوسام، ۲۰۰۶). خصوصیات یک ژئوپارک بر اساس تعاریف یونسکو عبارت است از :
الف)سرزمینی شامل یک با چند وبژگی علمی نه تنها وابسته به علم زمین شناسی، بلکه دارای مزایای باستان شناسی، بوم شناسی و ارزشهای فرهنگی
ب)وجود برنامه مدیریتی طراحی شده به منظور بهبود وضعیت اجتماعی-اقتصادی در منطقه
ج)نمایش روشهای حفظ و بهبود بخشیدن وضعیت میراث زمین شناسی منطقه، به همراه فراهم آوردن بستری مناسب برای آموزش روشنتر و گسترده تر شاخه های متنوع علوم زمین و مسائل محیط زیست
د)ضرورت رعابت حقوق عمومی، اجتماعی و محلی و حفظ حریم خصوصی افراد، هر سه با هم در محل مورد نظر.
برای معرفی یک منطقه به عنوان ژئوپارک، مشخصاتی که بایستی رعایت شود بیشتر جنبه مدیریتی دارد و به شرح ذیل میباشد :
۱-سرزمینی است با محدوده کاملا تعریف شده و دارای مساحت کافی به منظور توسعه اقتصادی در آینده. این محدوده باید شامل چندین موقعیت جالب زمین شناسی باشد و یا چیدمانی از جوهره زمین شناسی باشد با ترکیبی از ویژگیهای علمی، کمیابی یا زیبایی پدیده، نمایش تاریخ زمین شناسی منطقه، نمایش وقایع یا فرآیندهایی که نه تنها ارزش زمین شناسی دارند بلکه به لحاظ باستان شناسی، بوم شناسی، تاریخ و فرهنگ شناسی نیز ارزشمندند.
۲-مدیریت پارک، به صورت منطقهای و زیر نظر قوانین محلی انجام وظیفه میکند.
۳-توسعه اجتماعی-اقتصادی در جوامع محلی را پرورش میدهد.
۴-روشهای حفظ میراث زمین شناختی را جستجو کرده و آنها را نمایش میدهد. به معرفی شاخههای مختلف علوم زمین کمک میشود.
۵-به عنوان یک ابزار آموزشی و تربیتی به آموزش مفاهیم زیست محیطی خدمت میکند.
۶-این مناطق به لحاظ قضایی زیر نظر ایالت یا استان یا کشور در بر گیرنده ژئوپارک است.
۷-اجرای بدنه طراحی شده برای پذیرش مسئولیت ژئوپارک شامل : الف)دریافت جهانی از ژئوپارک ب)شناسایی و درک وضعیت منطقه مورد نظر ج)دریافت تواناییهای بالقوه منطقه از لحاظ توسعه اقتصادی.
۸-یونسکو به طور دائم و منظم در جریان تازه ترین برنامه ها و پیشرفتهای پارک قرار بگیرد.
◊◊◊◊◊◊◊
بحث :
شهربابک در غرب استان کرمان و ۲۳۸ کیلومتری شهر کرمان واقع شده است. با توجه به نزدیکی آن با استانهای هرمزگان، یزد، فارس و شهرهای استان کرمان مانند رفسنجان و سیرجان میتوان از این موقعیت مناسب بهره برد و مقدمات ثبت ابن منطقه را جهت ارائه به یونسکو پیگیری نمود و همچنین در جهت جذب گردشگر در ژئوسایتهایی که در ذیل اشاره خواهد شد، بهره برد.
غار ایوب :
غار ایوب در کوهی به همین نام در ۷ کیلومتری جنوب شرقی شهر دهج، از توابع شهرستان شهربابک واقع شده است . ساختار سنگ شناسی این غار از نوع گدازه های داسیت – آندزیت مربوط به عهد پلیستوسن است و در بررسی های باستان شناسان، مسکن و محل استقرار انسانها در گذشته بوده که آثار دوران اشکانی در این غار یافت شده است.
این غار با ۳۰۰۰ متر مریع مساحت و دهانه حدود ۶۰*۸۰ متر بزرگترین غار ماگمایی در ایران به حساب میآید. این غار به واسطه وجود هاونگ آرزو، چشمه حلال و حرام و جای پای منسوب به حضرت ایوب به لحاظ ژئومیتولوژی (زمین نماد شناسی) نیز با ارزش است.
روستای میمند :
روستای صخره ای میمند با قدمت ۳ هزار سال در ۳۵ کیلومتری شمال شهربابک واقع شده است. این روستا به صورت غارهای دستکند تا عمق ۲۵ متر . ارتفاع حدود دو متر میباشد که زندگی در آن جریان دارد. این روستا دارای مدرسه، حمام، آتشکده، مسجد و حسینیه میباشد. جنس خاک بستر روستا از رسوبات سیلیسی و آهکی و جنس سقف از سنگ آذرین است که ورود آب را به اتاق محدود مینماید.
کویرها :
کفه نمک خیر آباد با ارتفاع ۱۲۶۰ متر از سح دریا در ۷۰ کیلومتری جنوب شهر بابک واقع در استان کرمان می باشد. طول این کویر در حدود ۵۰ کیلومتر و عرض آن در قسمت میانی برابر با ۲۰ کیلومتر می باشد و به صورت دریاچه فصلی با حاشیه باتلاقی از شمال غربی تا جنوب غربی کویر را در بر میگیرد. به علت وجود رس فراوان، تورم آنها به واسطه وجود آب زیرزمینی قابل مشاهده است.
تپه های ماسه ای اطراف این کویر از نوع تثبیت شده است و از نوع تپه های کندویی شکل و طولی است. وجود پلیگونهای نمکی به خصوص در حاشیه جنوبی و همچنین ترکهای گلی به مقدار کم و پراکنده قابل رویت است.
همچنین کویر مروست در محدوده دهج-مروست-هرات-شهربابک به عنوان کویر دیگر این ناحیه شناخته میشود که وجود گیاهان شورپسند حکایت از شوره زار بودن این کویر دارد.
معادن مس :
معادن مس منطقه مانند سرچشمه، چاه فیروزه، میدوک و دره زار از دیدگاه زمینشناسی بر روی کمربند جهانی مس قرار دارد. ساختار معدنی در این منطقه بصورت پورفیری بوده و نوع سنگ منطقه از نوع گرانودیوریت و زمان تشکیل آن مربوط به ائوسن میباشد. معادن مس چاه فیروزه با فاصله ۳۵ کیاومتری شمال غرب، میدوک در ۴۲ کیلومتری شمال شرق، سرچشمه و دره زار با مسافتی کمتر از ۱۰۰ کیلومتر از شهربابک به لحاظ ساختار معدنکاری و زیبایی کانی و سنگهای در بر گیرنده بسیار قابل توجه میباشند.
جذب ژئوتوریست به واسطه زیبایی روش معدنکاری و آشنایی با سنگهای میزبان و کانیهای دارای مس مانند مالاکیت،آزوریت، کالکو پیریت، کالکوسیت و … از پتانسیلهای ژئوپارک شهربابک قلمداد میگردد.
اماکن فرهنگی :
وجود اماکن فرهنگی چون آتشکده آذربغ در روستای کهتوکرها و عمارت موسی خانی در شهر بابک یر غنای ژئوپارک می افزاید. شایان ذکر است که آتشکده ساسانی یاد شده از اولین آتشکده های ایران بوده که حتی قبل از ورود آریاییها به عنوان پرستشگاه میتراییسم مورد استفاده قرار داشته است.
عمارت موسی خانی مریوط به دوره قاجاریه میباشد که با ۷۵۰۰ متر مربع به لحاظ معماری دارای زیبایی فراوانی است.
◊◊◊◊◊◊◊
نتیجه گیری :
شهرستان شهربابک با دارا بودن پدیدههای زمین شناسی چون غار ایوب، روستای میمند، کفه نمک خیرآباد، کویر مروست و معادن مس و همچنین اماکن فرهنگی، پتانسیل بالایی جهت تبدیل به ژئوپارک را دارد. قرارگیری این شهر در میانه راه شهر کرمان با مراکز استانهای یزد، فارس، اصفهان و هرمزگان موقعیت مناسبی را برای معرفی بیشتر و بهتر این منطقه فراهم آورده است. تقویت امکانان مدیریتی و حفاظتی در منطقه میتواند این مسیر را جهت ثبت ژئوپارک شهربابک در یونسکو هموار سازد.
◊◊◊◊◊◊◊
منابع فارسی :
۱-نکوئی صدری ،ب.۱۳۸۸٫مبانی زمین گردشگری با تاکید بر ایران
۲-سایت شرکت ملی صنایع مس ایران www.nicico.com
۳- سایت پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور www.ngdir.ir
۴-Dowling.R.K & Newsome.D(2006), Geotourism,Oxford
۵-Hose.T.A (1996), Geotourism or can tourists become casual rock?, Geology on your dootrstep geological Society
۶-McKeever, Patrick, Larwood, Jonathan & McKirdy (1996), Geotourism in Ireland and britain, Oxford
ساعت ۱٠:۱٧ ب.ظ روز شنبه ٢۱ تیر ۱۳٩۳
نویسنده: محمد صادق سبط الشیخ انصاری
منبع:وبلاگ خیم