کارگاه کاشی کاری

یکی از عصرهای بهاری اردیبهشت که تهران هزار رنگ شده دلی زدیم به دریای خیال تا روزی را با دنیای رنگ به رنگ کاشیهای هفت رنگ سر کنیم.ایده این گشت نیم روزی با آقای “علیرضا عالم نژاد” مدیر سایت “کافه تهرون” بود.ایده ای که استقبال شد و روزی به یادماندنی و تجربه ای ناب را برای تجربه گران فراهم ساخت.

راهی کارگاه کاشی کاری “خاک نگار مقدم” میشویم تا از نزدیک مراحل ساخت یک کاشی هفت رنگ را نه تنها ببینیم بلکه با دستان خود تجربه کنیم.

در ادامه با کارگاه کاشی کاری به نویسندگی سمیرا منفرد با نگارشی خوب از سایت سفرنامه همراه باشید.

خورشید از میان پنجره ها تن آسوده خود را در آغوش  هزاران نقش کاشیهای در و دیوار انداخته است.هنرمندان چیره دست کارگاه دور یک میز بزرگ مستطیل شکل سرگرم نقش انداختند و استاد “سعید خاک نگار مقدم” با رویی گشاده و دهانی به لبخند از ما استقبال میکند.برخلاف تصور من اینحا کارگاه ترو تمیز اراسته ای است.اما وقتی استاد شروع به صحبت از قدمت این هنر در خاندان خود میکند تازه میفهمیم که این کارگاه به ظاهر امروزی دهه هاست که دست به دست چرخیده و نسل به نسل رنگ هنرمندان عاشق کاشی گر را به خود دیده است.

و اما اگر بخواهیم از قدمت هنر کاشی کاری در این خاندان صحبت کنیم برمیگردد به موسس کارخانه استاد محترم جناب آقای حسین خاک نگار مقدم که پدربزرگ استاد امروزی اینجاست.او در سال ۱۲۶۳ و روز عید قربان متولد شد و به همین دلیل از همان بدو تولد “حاجی” نامیده شد. پدر ایشان حاج جواد استاد کار معروف لندنی کاری بود.

حاج حسین هنگامی که ۱۰ ساله بود در کنار پدرش روی گچ بریهای زیبای کاخهای قاجار خصوصا کاخ گلستان کار میکرد.روزی از روزها پدرش قلمو های رنگی را به او داد تا در حوض میان کاخ آنها را بشوید.پسر کوچک کنار حوض رفت اما به جای فرو کردن قلمو ها در حوض با دستهای خود آب برداشت و روی قلمو ها ریخت.در این میان مرد سبیل دار و متشخصی وقتی این کار پسرک را دید خوشش آمد و دو سکه انعام به او داد.بعد ها معلوم شد که آن شخص “ناصرالدین شاه” بوده است.

در ۱۴ سالگی حاج حسین پدر را از دست داد و خود در یکی از کارگاه های کاشی کاری به عنوان شاگرد مشغول به کار شد.اما کوتاه زمانی بعد خود به یکی از چیره دست ترین استادان رنگ و خاک و آتش بدل گشت.از جمله کارهای مهمی که او انجام داد کار بر روی سر در باغ ملی-برج آب بانک ملی-سردر کاخ مرمر و مدرسه انوشیروان و ….

بعد از او نیز پسران و بعد نوه هایش این میراث معنوی خانوادگی را تا به امروز حفظ کرده اند و امروز که نوبت نسل سوم این خانواده رسیده هنوز هنر کاشی کاری هفت رنگ در این خاندان رواج دارد تا جاییکه امروز ما در کارگاه استاد سعید خاک نگار مقدم نوه حاج حسین هستیم.

یکی از بزرگترین هنرهای کاشی کاری ایران ساخت کاشی هفت رنگ است که از دوران صفویه تا به امروز رواج دارد.گرچه پیشینه ساخت کاشی در ایران به هنر سفالگری در ایلام باستان برمیگردد.

معمولا کاشیهای هفت رنگ سنتی را از ۷ رنگ اصلی سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی تهیه میکنند و نقوش گل و بته و مرغی را بر آنها نقش میزنند.این نقوش بیشتر انتزاعی هستند که به سلیقه هنرمند کشیده شده و رنگ آمیزی خیالی گشته اند.

در دوره قاجار این نقوش سبک و سیاق فرنگی ماب به خود میگیرد و بته فرنگی یا قاجاری نامیده میشوند.نقوش طبیعی گرا شده و رنگها نیز ترکیبی رنگهای اصلی میشوند تا جاییکه با بازی سایه روشنهای هفت رنگ کاشیهای هزار رنگ هزار نقش از زیر دست استادکارهای هنرمند بیرون میاید.

حالا ما ژشت میزها قرار میگیریم تا خود با سرپنجه های خام اما دلهای مشتاقمان نقش هزار رنگ بزنیم بر تن خاک .

مرحله به مرحله جلو میرویم تا ساخت یک کاشی هفت رنگ را از نزدیک تجربه کنیم.ابتدا طرح مورد نظر را که قرار است بر روی کاشی نقش زنیم از میان طرح های موجود انتخاب میکنیم.اینها همه الگوهای از قبل آماده شده هستند زیرا کشیدن اینگونه طرح های خیالی کار هرکسی نیست.سپس پشت طرح مورد نظر را با قلموی نوک تیزی سوزن سوزن میکنیم.

سپس طرح سوزن زده را برگردانده و روی کاشی سفید از قبل لعاب زده قرار میدهیم.این طرح ها در قالب دقیق کاشیها هستند.سپس گرد ذغال را روی کاغذ مذبور میکشیم.این گرد از سوراخهای کاغذ رد شده و طرح مورد نظر ما را روی کاشی میندازد.

همان طور که در عکس مشاهده میکنید طرح ذغالی ما روی تن سپید کاشی نشسته اما با هر حرکت آرام جریان هوا تز روی کاشی محو میشود پس باید دور نقوش را قلم گیری کنیم.این مرحله کار دقت و تمرکز زیادی لازم دارد زیرا قلم موهای مویین باید به اکسید منگنز که جوهری سیاه رنگ است آغشته شده و با دقت دور کار کشیده شود.کوچکترین لغزش باعث خط خوردگی و خرابی کار میگردد.

بین خودمان بماند که نقاشی کشیدن من افتضاح است و تمام خطوطم کج و کوله کشیده میشود.گویی در این برحه از زندگی دچار پارکینسون شده ام!!!!!!!!!!

خلاصه بالاخره با هر جان کندنی بود نقش را قلم گیری کردم.کاشی سمت راست نمونه آماده کار من است و سمت چپی کار من.باید گذاشت تا جوهر دور گیری خشک شود تا بتوان کار را ادامه داد.

بعد از دقایقی نوبت میرسد به قسمت رویایی ماجرا.یعنی رنگ زدن به کاشی هفت رنگ.قلم موهای بسیار نازکی برای عمل رنگ امیزی وجود دارد البته نوع قلمو ها به ابعاد کار برمیگردد و به اندازه طرح های مورد نظر.برای رنگ امیزی باید دقت داشت که حجم رنگ را روی کار باید زیاد زد یعنی نباید قلمو را روی کار کشید بلکه تکه تکه های کوچک کار را باید با حجم زیادی از رنگ پر کرد.زیرا وقتی کار پخته شود از حجم رنگ کاسته میگردد.

و بالاخره :

عمل بنده فقیر حقیر:سمیرا منفرد

(این نوع جمله بندی به سیاق امضای هنرمندان قدیمی پای آثار معماری یا کاشی کاری است)

دوباره باید صبر کرد تا رنگ روی کاشی خشک و برای انتقال به کوره آماده شود.

پس از جمع آوری کاشیها و چیدن آن در کوره در حدود ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد به آن حرارت داده میشود .
پس از رسیدن به این حرارت کوره خاموش شده و به یک روز زمان نیاز دارد تا کوره به آرامی سرد شده و کاشیهای آن جمع آوری شود .سپس کاشیها طبق شماره ای که در پشت آن قرار دارد درکنار یکدیگر چیده می شود
پس از پایان این مرحله کاشی آماده نصب میباشد .

و در آخر عکس یادگاری با استاد سعید خاک نگار مقدم

امیدواریم از مطالعه این مطلب در سایت سفرنامه لذت برده باشید و نظر خود را در خصوص این مطلب بیان فرمایید.

باتشکر

منبع:وبلاگ بیا تا برویم