سفر به آمریکای جنوبی – پرو – لیما و نازکا

درهای کاخ ریاست جمهوری. تعجب آور بود که به من اجازه عکاسی دادند

نگهبان نمادین کاخ ریاست جمهوری

حدسمون درست بود. درست یک خیابون اون طرف تر از کاخ به یه خیابون رسیدیم که هر چی بیشتر داخلش می رفتیم داغون تر می شد. خونه ها خراب تر می شدند و انشعابات غیر مجازی که از کابلهای برق گرفته می شد لحظه به لحظه بیشتر می شد. ناگهان خانمی از راه دور داد زد. با دست تکان دادنهاش متوجه شدیم ما رو صدا میزنه. با کشیدن انگشت زیر گلوش به ما فهموند که اگه جلوتر برید سرتون رو می برند!   باورم نمی شد چسبیده به کاخ ریاست جمهوری همچین محله ای قرار داشته باشه. بیخود نبود که از تانک و نفربر برای حفاظت از رئیس جمهور استفاده می کردند. مقایسه کنید با کاخ سعدآباد تهران که محله چسبیده به اون، زعفرانیه است.

اوج هنر انشعاب گیری! ساختمونی از محله چسبیده به کاخ ریاست جمهوری

پشت کاخ رئیس جمهور پلی بر روی یک رودخانه تقریبا خشک قرار داشت. منظره این رودخانه خشک با اون بستر قلوه سنگی اش من را یاد رودهای خشک بین تهران و کرج می انداخت. از آنجا تا حدی منظره بیرون شهر معلوم بود. تپه های خشک، شهر رو احاطه کرده بودند. روی یکی از این تپه ها، محله ای ساخته شده بود که از همین دور هم میشد فهمید فقیر نشین است اما نمای بیرونی بیشتر ساختمانها رنگ شده بودند. احتمالا شهرداری این کار رو کرده بود تا نمای شهر خیلی زشت نشه. دوست داشتم سری به آنجا بزنم اما پرس و جوها نشون میداد که فقط زمانی باید برم اونجا که از این دنیا سیر شده باشم!

منظره ای از محله ای فقیر نشین در حاشیه لیما

توی یکی از خیابونهای دور و بر میدون چند تا رستوران سنتی پرویی بود. وارد یکی از اونا شدیم. رستوران ظاهر اینکایی نداشت. دکوراسیون ساده و امروزی ای داشت. دختری که گارسون اونجا بود چون دید توریست هستیم یک سری غذاهای اروپایی به ما پیشنهاد داد اما وقتی دید ما دوست داریم غذای سنتی خودشون رو بخوریم خوشحال شد. یه جور سوپ سفارش دادیم که توش تخم مرغ داشت و یه نوع غذا که توش پر از گوشت و جوونه گندم بود. نام هیچ کدوم از این غذاها رو یادم نیست. یه کمی تند ولی خیلی خوشمزه بود. حجم غذایی که دختره آورده بود باور کردنی نبود. یک بشقابش برای هر دوتای ما کافی بود و قیمتش خیلی مناسب در حد یه غذای خوب تو ایران. برای اولین بار نوشیدنی بدون الکل پرویی رو هم امتحان کردیم. مردم ترجیح میدن به جای کوکا و پپسی از نسخه پرویی اون “اینکا کولا” استفاده کنند. نوشیدنی بدون الکل گاز دار زرد رنگ. مزه کودکانه ای داشت تقریبا شبیه آدامس خرسی! من خیلی مزه اش رو دوست داشتم من رو به بیست سال پیش برمی گردوند.
تا یه چرخ دیگه اون وسطها بزنیم و برسیم هاستل غروب شده بود. دم غروب کلی از اهالی اون منطقه می اومدند توی پارک لب پرتگاه ورزش می کردند. کاملا مشخص بود از لحاظ مالی و فرهنگی یه سر و گردن بالاتر از بقیه مردم شهر هستن. از اون بالا به تماشای غروب و دریا نشستم. غروب اقیانوس آرام محشره! تو ساحل کم و بیش توریستهایی دیده می شدند که برای موج سواری به اون ساحل اومده بودند. ظاهرا پرو جای مناسبی برای موج سواریه. توی فرودگاه هم چند تا جوون با تخته موج سواری دیدم. برای اولین بار بود که این تخته رو از نزدیک زیارت می کردم!

غروب آفتاب در ساحل اقیانوس آرام – شهر لیما

صبح زودتر بیدار شدم و رفتم یه گشتی و ورزش مختصری توی پارک کردم. کم کم برای رفتن به مقصد بعدی باید آماده می شدیم. متاسفانه لیما به غیر از مرکز قدیمی اش، جاذبه گردشگری چندانی نداره. واسه همین مدت اقامتمون توی این شهر دو روز هم نشد. با پیاده روی و اتوبوس سواری سعی کردیم از یه مسیر جدید به سمت ترمینال بریم که تقریبا گم شدیم. با کمک خانمی که با نامزدش (بخونید دوست پسرش) توی اتوبوس بود و انگلیسی رو تقریبا مسلط حرف میزد (یه خط حرف میزد و یه دقیقه یارو رو ماچ می کرد! ) راه رو پیدا کردیم. (یکی بیاد برای این اهالی آمریکای جنوبی کلاس عاشقانه ماچ کردن بذاره اصلا تفاوت انواع بوسه رو بلد نیستند حالمو به هم زد!!!) به هر حال دمش گرم ما رو از سردرگمی نجات داد.
شرایط داخل اتوبوس بین شهری رو که بالاتر توضیح دادم. همین که از شهر خارج شدیم دیدن منظره های اطراف من رو حسابی شگفت زده کرد. معمولا چیزی که از آمریکای جنوبی انتظار میره جنگلهای انبوه یا کوههای بلنده ولی طبیعت این قسمت از پرو بیابانی بود کاملا خشک. وقتی میگم خشک چیزی مثل بیابونهای اصفهان رو تصور نکنید. تنها جایی رو که به این خشکی تو ایران دیده بودم منطقه کلوتهای شهداد بود.

تابلوی خوش آمدگویی به منطقه ایکا

حتی خار هم از زمین در نیومده بود. خاک کاملا عریان. بین راه جاهای فقیر نشینی رو دیدم که مجموعه ای از کلبه های کوچیک بودند. دور مجموعه کلبه ها دیوار کشی شده بود. نمی دونم چه نامی براشون بذارم نه شهرک بودند و نه روستا. هیچ تحرکی توشون دیده نمی شد ولی متروک به نظر نمی رسیدند.
مقصد ما شهری بود به نام نازکا. در میانه راه از شهری به نام ایکا گذشتیم. شهری کاملا کویری و محاصره شده در بین تپه های شن. برنامه ای برای بازدید از این شهر نداشتیم. به حد کافی تو ایران کویر و شن روان دیده بودم. چیزی که از پنجره اتوبوس دیدم و خیلی برام جالب بود تپه شنی با ارتفاع بیش از صد متر بود. می گفتند این تپه مرتفعترین تپه شنی در جهانه. خیلی از اروپایی ها به این شهر می اومدند برای سافاری در صحرا و اسکی روی شن.

احتمالا بلندترین تپه شنی جهان – شهر ایکا

هوا تاریک شده بود که به مقصد رسیدیم. شهر نازکا با اون اشکال عجیب و غریب اش که فقط از آسمان میشه اونها رو به درستی دید بین علاقه مندان به آثار باستانی خیلی مشهوره. یکی از مدارکی که برخی از پژوهشگران به اون استناد می کنند تا بگن در قدیم برخی از مردمان با فرازمینی ها در ارتباط بوده اند.
از اتوبوس پیاده شدیم و وسایلمون رو تحویل گرفتیم. دیدیم یه آقایی نام ما دو تا رو روی یه تیکه کاغذ نوشته. رفتیم پیشش و گفت که از طرف هاستل اومده دنبالمون. گفتم ولی ما تقاضای تاکسی نکرده بودیم که جواب داد این سرویس رایگان هاستل ماست. چه مشتری مدار! البته معلوم بود آدم زرنگیه چون هر کسی که میاد نازکا، برای خود شهر نمیاد واسه اینکه خیلی کوچیکه. همه برای دیدن جاذبه های اطراف شهر میان که قطعا نیاز به تورهای محلی داره و خودش هم یکی از این برگزار کننده های تورهای محلی بود. با اومدن دنبال ما سعی می کرد که خودش رو هم پیش ما عزیز کنه که کرد.

خیابانی فرعی در نازکا

انگلیسی رو خوب حرف میزد. نامش مارکوس بود و با یه خانم پیر هاستل رو می گردوند. میشه گفت خونه دو طبقه خودشون رو تبدیل به هاستل کرده بودند. برای همین بسیار تمیز و مرتب بود. مارکوس برای خودش میز و دفتری به هم زده بود. زیر شیشه میزش کلی اسکناس از کشورهای مختلف دنیا که از توریست ها گرفته بود، گذاشته بود. من هم یه پنج هزار تومنی براش امضا کردم. اسکناس خرد تر نداشتم. از دیدن صفرهاش وحشت کرد! گفت اینکه خیلی باید باارزش باشه؟ من هم کم نیاوردم و گفتم آره ولی تو دوست منی! چه می دونست باهاش یه ساندویچ هم نمیشه خرید! پیش خودم کلی خجالت کشیدم به خدا آخه هر چی پول اونجا بود آخرش دو تا صفر بیشتر نداشت اون وقت واسه ما… 

مارکوس. هیچ وقت نفهمیدم پرچم اوکراین اونجا چی کار می کرد!

به محض اینکه ما رو به اتاقمون راهنمایی کرد، رفت آلبومش رو آورد و جاهای دیدنی رو نشونمون داد و پرسید که کجاها رو می خواید ببینید. چندتا جا رو انتخاب کردیم و با قیمت خیلی مناسبی به توافق رسیدیم. تنها چیزی که نیاز داشتیم یه خواب عمیق بود.

صبح، بعد از صبحونه، ماشین و مارکوس هر دو آماده بودند. مقصد اول ما چند کیلومتر بیرون از شهر قرار داشت. جاده باریک ولی مرتبی داشت. مناظر اطراف عبارت بودند از بیابانی پوشیده از سنگ ریزه قهوه ای و یه دشت خشک. فقط در بعضی نقاط مزرعه هایی دیده می شد. مزرعه ذرت و کاکتوس! کاکتوس برای این مردم کاربردی سنتی داره. هم میوه های خاردار بزرگی میده که خیلی خوشمزه است و هم اینکه بر روی اون نوعی انگل سفید رنگ رشد می کنه که وقتی اون رو با یه سیخ هم میزنند رنگ قرمز از خودش پس میده. از این رنگ سنتی برای رنگ کردن لباس ها استفاده میشه.

میوه کاکتوس. توی ایران هم دیدم که کاکتوس ها میوه قرمز رنگ میدن البته نه به این بزرگی ولی از اینها خوشمزه تر بودند.

مزرعه کاکتوس

رنگ قرمزی که انگل بعد از هم خوردن ایجاد میکنه

بالاخره به مقصد رسیدیم. یه جایی وسط این بیابون بی آب و علف، دو سه هزار سال پیش یه سری از مردم برای انجام امور مذهبی یه سری شکل و خطوط روی زمین کشیدند. علت شگفت انگیز بودن این شکلها هم اینه که سازندگان این اشکال هیچ کدومشون نمی تونستند نتیجه نقاشی هاشون رو با چشم خودشون ببینند چون این شکل ها بسیار بزرگند و فقط از آسمون میشه اونها رو کامل دید. این نشون میده که این مردم به خوبی از علم هندسه آگاهی داشتند. همین عدم دید از روی زمین، برخی رو متقاعد کرده که این شکلها برای پیغام دادن به کسانیه که از بالا اونها رو می بینند یعنی فرازمینی ها.
به ویژه که یکی از این شکل ها یه آدم غول پیکر شبیه به فضانوردها رو نشون میده که داره برای مهمانان دست تکون میده. بعضی ها هم میگن که چون از دید بیشتر مردمان، جایگاه خدا یا خدایان در آسمونه، پس اونا این شکل ها رو به عنوان تشکر و اجرای مراسم مذهبی کشیدن تا خدایانشون از آسمون اونها رو ببینند. به نظر میاد این نظر دوم منطقی تر باشه.

خانم دستفروش. فکر کنم میوه کاکتوس می فروخت

این شکل ها تا وقتی که اولین پرواز به طور اتفاقی بر فراز اونها انجام نگرفته بود کشف نشده بودند طوریکه جاده اصلی که به جاده پانا-آمریکن معروفه از وسط یکی از شکلها گذشته و اون رو نصف کرده! بعد از کشفش یه خانم آلمانی با هزینه شخصی خودش دو تا دکل مرتفع اونجا ساخت که هنوز هم پابرجاست. مردم می تونند برن بالای این دکل ها و بعضی از شکلها رو ببینند. فقط یکی از اونها که روی دامنه یه تپه کوتاه ساخته شده به خوبی قابل دیدنه که اون هم اصلا نیاز به اون دکل نداره. از بالای دکل فقط میشه دو سه تا خط دید و اصلا نمیشه حدس زد که اینها چی هستند. خوب برای اون موقع که پروازهای تفریحی اونقدر ارزون نبوده که همه مردم بتونند استفاده کنند، چیز بدی نبوده.

برای ساخت شکلها، کانالهای باریکی به عمق تقریبا ۳۰ سانتی متر در زمین کنده اند و بعد داخلش رو با سنگ سفید و رنگ قرمز پر کرده اند. رنگ قرمز چون پایه آلی داشته تجزیه شده و از بین رفته ولی به لطف بارندگی بسیار بسیار کم و نبود باد در این بیابان، سنگها و کانالها باقی مونده اند و این شکل ها چند هزار سال دوام آورده اند.
اولین و کاملترین شکلی که از اون بالا دیده میشد نقشی از چند انسان بالغ و چند کودک بود. یکی از کودکان به عمد دورتر از بقیه کشیده شده بود که شاید نشون میداد این کودک طرد شده. به نظر من و سیامک این شکل یک داستانه. داستان زندگی کسی که اون رو کشیده و خواسته با این کار انتقام بگیره یا یه یادگاری از خودش به جا بذاره. عکسش رو همین پایین گذاشتم.

شکلی معروف به خانواده پاراکاسی (Paracas Family) تنهای تصویری که از روی زمین به خوبی دیده میشد: از سمت چپ به راست یک زن (به سینه هاش دقت کنید)، یک شمن (کاهن)،  چند تا پسر بچه که احتمالا دو تاشون هم نوزاد هستند و یه دختر. اون بچه ای که به نظر طرد شده بود به قدری دور کشیده شده بود که توی این کادر جا نمیشد. اگه شما هم از این تصویر استنباط خاصی می کنید لطفا برام تو نظرها اعلام کنید.

می خوام یه کمی ترتیب واقعه ها رو اینجا به هم بزنم. چون در گیر این خطوط لعنتی هستیم بذارید همین جا تمومش بکنم. رسیدیم فرودگاه. سیامک خیلی علاقه ای به این پرواز نداشت به ویژه اینکه مارکوس می گفت این پرواز به دلیل کوچیک بودن هواپیما تکون های زیادی داره و سیامک هم به تکون حساس بود. داشتم راضیش می کردم که با من بیاد که یکی از هواپیماها نشست. یه گروه توریست ژاپنی رو پیاده کرد. بعضی هاشون رنگشون پریده بود. یکیشون چنان حالش بد شده بود که با برانکارد بردنش! سیامک که هیچی خودم هم داشتم منصرف می شدم ولی مارکوس می گفت که نگران نباش اون یارو خیلی حساس بوده.

بعد از عکس انداختن و خوش و بش با خلبان آماده رفتن به سمت هاستل شدیم. گفتم که یه کم ترتیب اتفاقات رو عوض کردم. راستش قبل از اینکه به فرودگاه بیایم یه جای جالب دیگه رو هم دیدیم. اگه جایی برم و امکان سر زدن به دنیای مردگان رو داشته باشم این فرصت رو از دست نمیدم.   جایی مثل پرو هم که خوراک این جور چیزهاست. راننده از جاده اصلی خارج شد و توی یه جاده نیمه آسفالته به سمت ناکجاآباد روند. بالاخره رسیدیم به یه دکه کوچیک که بلیط ورودی می فروخت. جلوی چشم ما چند تا مسیر بود که با سنگ های سفید مشخص شده بودند و چند تا سایه بون بالای چند تا سوراخ. به اینجا می گفتند گورستان چائوچیا (Chauchilla Cemetery). یکی از جاهایی که میشد رسوم به خاک سپاری مردم تمدن نازکا رو در هزار سال پیش دید.

فقط صدای باد بود و من و سیامک و چند تا گور رو باز. هیچ کس دیگه ای اونجا نبود. حتی مارکوس هم با ما نیومد. به سمت اولین گور که رفتیم چند تا استخوان مهره کمر انسان رو توی راه پیدا کردم. تا آخر بازدید هر چی استخوان پیدا می کردم توی گورها می ریختم. مردم نازکا عادت داشتند با مردگانشون ظروف سفالی باکیفیتی رو دفن کنند. برای همین دزدان مقبره در سالهای اخیر این قبرها رو باز می کردند و بعد از اینکه جنازه ها رو بیرون می ریختند، ظرفها و لباسهای مردگان رو سرقت می کردند. چقدر انسان میتونه پست باشه که قبر پدربزرگ و مادربزرگ خودش رو هم واسه پول شخم بزنه. تو ایران خودمون هم این اتفاقات کم نیفتاده که فاجعه بارترینش توی قرن ۲۱ بیخ گوش مسئولین توی جیرفت اتفاق افتاد که گورستان پنج هزار ساله روستای مطوط آباد و منطقه کنار صندل به دست نوادگان همان مردم آرمیده در گور غارت شد. هیچ شکی ندارم پولی که از این راه درمیاد از گوشت سگ هم حروم تره. 
دولت پرو هم مثل سازمان میراث فرهنگی ما دوزاریش همیشه دیر می افته و بعد از اینکه غارت ها کامل شد تازه اومدند سر وقت قبرستون. جنازه ها رو به سرجاشون برگردوندند و بیشتر گورها رو دوباره پوشوندند. فقط برای بازدید حدود ده تا قبر رو باز گذاشتند.

جنازه ها به حالت جنینی و نشسته دفن می شدند. دور جنازه پارچه کتان ضخیم پیچیده شده. لباس های تنش اصلی هستند ظاهرا این گور غارت نشده بوده. طناب سیاه – قهوه ای سمت چپ تصویر موهای خود طرف بوده که بافته شده! جلوی جنازه یه پیاله سفالین رو می تونید ببینید که توش ذرت گذاشتند. سمت راست پایین تصویر صندل جنازه هم معلومه. هنوز این عکس ها رو که می بینم بوی گورشون توی دماغم می پیچه.

هزار سال از مرگ این مردم گذشته بود ولی هنوز از داخل گورها بوی ناخوشایندی می اومد. شاید به خاطر این بود که جنازه ها یه جورهایی مومیایی طبیعی بودند و کاملا تجزیه نشده بودند. بعضی هاشون تا حدی سالم باقی مونده بودند به طوریکه انگشت ها و ناخن پاها کاملا پوست داشتند و سرجاشون بودند. ظاهرا شیوه دفن در سراسر امپراطوری اینکاها یکسان بوده. عین همین شیوه رو توی بولیوی هم دیدم. تو پرو کسی برای من توضیح مناسبی نداد. مارکوس هم اطلاعات زیادی نداشت ولی توی بولیوی اطلاعات خوبی به دست آوردم که قبل تعمیم به پرو هم بود.

دختری احتمالا جوان. کوتاه بودن موهایش این رو نشان میده. شاید هم تازه عروس بوده چون بعد عروسی یکبار موهاشون رو می بریدند. به پاهایش دقت کنید. کاملا سالم هستند. نمی دونم چرا از دیدنش خیلی ناراحت شدم. حسی به من می گفت از مرگش راضی نیست.

مردگان به حالت جنینی در گور گذاشته می شدند. با این تفکر که انسان در حالت جنینی به دنیا می آید و پس از مرگ هم باید به حالت جنین درآید تا این چرخه تکرار شود. این کار نمادی بود از انتقال اطلاعات از یک نسل به نسل بعد. بعد از مرگ دل و روده جنازه و احتمالا مغز خارج می شد. بعد جنازه رو در آفتاب می گذاشتند تا خشک شود. سپس برای اینکه به حالت جمع شده درآید، تاندونهای زانو و آرنج بریده می شد و دست و پاها رو تا می کردند. پاها تا سینه جمع می شدند. داخل جنازه رو با پنبه پر می کردند و تمام بدن رو در یک پارچه کتان ضخیم می پیچیدند به طوریکه فقط صورت بیرون می موند. ظرفهای سفالینی رو که مرده در زمان زنده بودن استفاده می کرد با او در گور قرار می دادند و درون آنها رو با آب و غذا پر می کردند تا در دنیای دیگر گرسنه نمونه. اصلا برای اینکه بتونه غذا بخوره صورتش رو نمی پوشوندند. گور اشراف هر سال یکبار باز می شد تا غذای جدید براشون بذارن. پولدارها بعد از مرگ هم پارتی دارند!

یه گور خانوادگی. موهای طنابی بسیار بلندشون نشون میده سن و سالی ازشون گذشته بوده.

ظاهرا بیشتر گورها خانوادگی بودند. از دخترهای جوان و پیرمرد تو یه گور بودند تا کودک شیرخواره. جالب این بود که ۹۰ درصد جنازه ها، زن بودند. یه سری خصوصیات فیزیکی این جنازه ها تو پرویی های امروزی هم دیده می شد: هیچکدوم حتی یه تار موی سفید هم نداشتند و هیچ مردی طاس نبود.

  

  یه پسر کوچیک

دیگه بس بود باید برمی گشتیم به دنیای زندگان. نازکا به خاطر داشتن هنر سفالگری عالی به خودش می باله. دوست داشتم اگه بشه چند تا یادگاری بخرم. برای همین به شهر که رسیدیم مارکوس ما رو به یه کارگاه سفالگری برد. الان توی شهر بهتر می تونستم رابطه مردم با نمادهای باستانی شون رو حس کنم. روی خیلی از تابلوها، سنگ کف پارکها و حتی خالکوبی بازوی پسرها نقش های نازکا دیده میشد به ویژه مارمولک و رتیل.

مارکوس خیلی از دوستش تعریف می کرد و می گفت که کارهاش کمی گرون هستند ولی همه درجه یکند. دوستش مرد خوش برخوردی بود. خیلی ساده با یه تیکه گل، کار کردنش رو نشون داد. جالب بود که به همون روش سنتی کار می کرد و مثل سفالگرهای ایرانی، از چرخ استفاده نمی کرد و با دست ظرفها رو گرد می کرد که هم وقت گیر بود و هم نیاز به مهارت خیلی بالایی داشت. برای رنگ کردن ظرفها از سنگهای رنگی پودر شده استفاده می کرد نه رنگهای صنعتی و سنتزی. بعد از درست کردن ظرف اون رو توی یه کوره کوچولو می ذاشت و با گل درش رو می پوشوند. مدت زمان موندن تو کوره و فرایندش رو توضیح داد که ای کاش جایی می نوشتم که الان یادم نره!

یکی از کارهاش هم کپی کردن از ظروف باستانی و فروش اونها به توریست ها بود. یه ظرف ۲۰۰۰ ساله نشونم داد که موزه نازکا بهش قرض داده بود تا از روش کپی برداری کنه. اجازه داد تو دستم بگیرمش. اولین بار بود که ظرفی به این قدمت رو توی دستهام می گرفتم. زود پسش دادم اگه می افتاد…!

یه انبار هم داشت که فروشگاهش بود. دختری اونجا کار می کرد. دو سه تا مجسمه قشنگ سفالی ازش خریدم. کلا پرویی ها هم مثل ما اهل چونه زدن هستند. قیمت رو تا نصف پایین آورد! اما بعدش دیدم قیافش کمی پکر شده دلم سوخت تقریبا تمام پولی رو که تخفیف داده بود بهش برگردوندم. امیدوارم نذاشته باشه تو جیبش!

کوره کوچیک پخت ظرفهای سفالی

به معنای واقعی کلمه خسته برگشتیم به هاستل. باید خوب می خوابیدیم که فردا سفر تقریبا ۹ ساعته ای به سمت جنوب غرب در پیش داشتیم. انقدر خسته بودم که حتی خواب هم ندیدم ولی از اون روز رضایت کامل داشتم. با اینکه مارکوس پول سرویسی رو که داد گرفت ولی به نظرم خیلی دوستانه و منصفانه عمل کرد و بیشتر از پولی که گرفت سرویس داد. آدمهای پاک همه جای دنیا هستند ازش ممنونم!